ما از جان آوینی چه می‏خواهیم؟ این پرسش را معادل آن نگیرید که »ما چه نسبتی با آوینی داریم؟«

آیا واقعاً میان مغضوب و محبوب شدن یک فرد و اندیشه‏هایش برای ما یک لحظه و یک اتفاق است؟

 گرچه هنوز به اندیشه و سیر و سلوک او چندان التفاتی نمی‏شود.

به راستی اگر او به فیض شهادت نمی‏رسید باز هم موضع ما نسبت به او اینچنین بود؟ بدیهی است که چنین نبود.

حالا نام او شده‏است نشان استاندارد. و اگر آوینی زنده بود چنین می‏کرد که من می‏کنم! حالا که نیست تا خانه‏نشین بشود می‏توان برایش یادبود گرفت و از قسمت‏های خوبِ حیات او برای »آوینی ندیده‏ها« گفت. اینکه بیشتر روزها، روزه بود. اسرار الصلاه می‏خواند و هزار کشف و کرامت. اگر هم روزی این حرف ها خریدار نداشت از سیبیل نیچه‏ای و دانشکده هنرش خواهیم گفت.   

آوینی از جان ما چه می‏خواست؟ این ادعا عده‏ای را آزار خواهد داد که سید مرتضی آوینی -لااقل- به بخش‏هایی از حقیقت دست یافته بود و هر کس به چیزی در این حد دست یابد، ناگزیر از تقدیم روشنایی به سایر آدم‏هایی خواهد بود که در قسمت‏های تاریک‏تری از این عالم زندگی می‏کنند. دغدغه آوینی در کارهایی که از او به جا مانده، نشان دادن سره از ناسره است و البته که این کار را از موضع راهنمایی به مقصد رسیده انجام می‏دهد. آیا همین طور است؟

تلاش برای نزدیک شدن به آن چه آوینی در جست و جوی آن بود -اگر با تلازمی عملی همراه باشد- کار دست آدم می‏دهد و مخاطب صادق آثار او را به محرومیت از بخش مهم چرب و شیرین زندگی می‏کشاند-گرچه آن وقت شیرینی در ذائقه آدم هم تغییر می‏کند. اگر بخواهید حرف‏های او را بشنوید، باور کنید و  ردای عمل به آن تن کنید، به قدر نسبتی که با حقیقت آثار او برقرار کرده‏اید، به دردسر می‏افتید. مگر این که شما هم مثل دیگران ادای او را درآورید. و البته ادای او را درآوردن هم زیاد سخت نیست. 

روایت رایج از آوینی روایت »شهید آوینی« است نه مرتضی آوینی. کارگردانی که مستند جنگی می‏ساخت و آخر هم در همین راه به فیض شهادت نائل گشت. روایت خوبی است، نه؟! برای اینکه خوب‏تر هم بشود می‏دهیم برایش یک مقتلی درست کنند که هر آوینی ندیده‏ای را کنارش ببریم و زار بزنند! تا بلکه کمی آدم بشوند.

لیکن این روایت همه آنچه آوینی بود، نیست. کسی هم از خود نمی‏پرسد که چرا یک مستندساز لقبش می‏شود »سید شهیدان اهل قلم«‏؟

حق هم دارند آنهایی که حرف‏های او را دوست نداشته و ندارند. آنها که در سودای بهشت زمینی غرب به سر می‏برند، چرا باید از کسی که رؤیای آنها را آشفته می‏کند خوششان بیاید؟! آوینی جرأت آن را داشت که در مقابل پرسش‏های بزرگ قد علم کند و به آنها پاسخ دهد و دیگران را هم به تفکر وادارد. روشنفکران و متجددان حق هم دارند از کسی که مسلمات آنها را مورد پرسش قرار دهد خوششان نیاید. ولی ای کاش کار به همین جا ختم می‏شد. کار آنجا گران می‏آید که عده‏ای متجر و ظاهربین او را منحرف خواندند. در همین سال‏های پایانی حیات مادی‏اش. و ابایی نداشتند که بگویند که شهادتش مانع انحرافش شد! و عاقبت به خیر از دنیا رفت.

تیغ دو لب تجدد و تحجر بود که خواست او را خانه‏نشین کند لیکن او مرد پرواز بود، نه کرم لجن زار.   

حالا که دوباره نام او بر سر زبان‏ها افتاده باید خوشحال بود و امیدوار؟!

امید به آنکه فرصتی فراهم شود تا آثار مکتوب او خوانده شود و به دور از سیاست‏زدگی بررسی و نقد شود. در یادبودهای او  اغلب ترس از مصادره آوینی به چشم می‏آید تا چیز دیگری. اگر محدود نشود به خاطره گویی و کلی گویی درباره او.

افقی که آوینی در برابر همه ما می‏گشاید افقی است از انتظار آماده‏گر. آنچه همه ما می‏گوییم و نمی‏دانیم که »انقلاب اسلامی زمینه‏ساز ظهور است« یعنی چه؟! و همیشه با خود فکر کرده‏ایم که باید توسعه پیدا کنیم و صنعتی بشویم و به همه جهان بگوییم که می‏شود مملکت مسلمانان هم توسعه پیدا کند و اگر می‏گویید نمی‏شود یعنی این! غافل از اینکه اگر قرار باشد با پُز توسعه‏یافتگی حرفمان خریدار داشته باشد،‌ هیچ وقت خریدنی نیست.

( وبلاگ ارغوان)