تامل و تفسیری در سوره مبارکه قدر- استاد علی صفایی حایری

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

 إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ (1) وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ(2)لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ(4) سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5)

    «1»

 انزال: متعدى، نازل کردن دفعى و یکجا را مى‏گویند.
 قدر: ارزش، ظرفیّت، اندازه‏گیرى، توانایى.
 تنزّل: فعل لازم، نزول تدریجى، به تدریج نازل شدن، با من متعدى شده و معناى نازل کردن را مى‏دهد.
 اذن: اجازه، علم.
 أمر: فرمان، کار، عمل، گفته، شأن.
 سلام: درود، پاکى از آفت و عیب.
 من: براى متعدى کردن تنزّل.
 حتّى: غایت و قید براى لیلة القدر، حتى مطلع الفجر.
    «2»
 ترکیب لیلة القدر به جاى یوم القدر چه بارى دارد؟ من کل أمر، متعلق به چیست؟ و من چه معنایى دارد؟ حتى مطلع الفجر آیا غایت هى یا غایت سلام یا غایت تنزّل الملائکة است؟ و این ترکیب طولانى تنزّل الملائکة و الروح فیها باذن ربهم من کل أمر چه معنایى مى‏دهد؟ سلام از جهت ترکیبى چه جایگاهى دارد؟
    «3»
 چرا قرآن در شب قدر نازل شده؟ چرا شب قدر بهتر از هزار ماه است؟ چرا ملائکه در این شب نازل مى‏شوند؟ چرا سلام است؟ و چرا تا مطلع فجر است؟
 این‏ها سؤال‏هایى است در زمینه‏ى سوره‏ى قدر با وجود روایاتى که براى ألْف شهر، حکومت بنى امیّه را مطرح مى‏کند که یک شب رسول بهتر از هزار ماه حکومت بنى امیّه است.{ تفسیر برهان، سید هاشم بحرانى، روایات 17، 20، 23، 28، 29. }
 و با وجود روایاتى که فجر را، فجر ظهور مهدى مى‏گیرد.{ همان، روایات 21 و 24. }
 و با وجود روایاتى که این سوره را بهترین حجت‏ها براى شیعه مى‏شناسد، که ولى امر در هر دوره کسى است که ملائکه، امر را بر آنها مى‏آورند.
 در روایت هست؛ خاصموا عدوکم بهذه السورة تفلجوا.  {  همان، روایات دوم و هفتم. } 

    «4»
شب طرح ریزی
 بر اساس کفر و شکر در شب قدر براى تو اندازه‏اى مى‏گیرند و به تو نعمت‏ها و امکاناتى مى‏دهند.
 بر اساس کارى که تو در گذشته کرده‏اى، سرمایه‏ى آینده‏ات را تقدیر مى‏کنند.
 و در این شب تو باید براى این سرمایه و امکانات طرح بریزى و برنامه بگذارى؛ چون هر نوع حرکتى که همراه طرح نباشد گرفتار خرابکارى و کندکارى و دوباره کارى خواهد شد و از دست خواهد رفت.
نیاز به راهنما، دستورالعمل، نیروی کمکی و ولی برای طرح ریزی
 هنگامى که تو براى برنامه ریزى آماده مى‏شوى و براى طرح ریزى اقدام مى‏کنى آن وقت احتیاج به راهنمایى دارى که تو را در این مهم کمک کند و چراغ راه تو باشد. احتیاج به کتاب و دستورالعملى دارى که تو را کمک کار باشد.
 و باز احتیاج به نیروهایى دارى که تو را کمک کنند و پیش ببرند و احتیاج به سرپرستى و ولایتى دارى که متمم تمام نعمت‏ها و امکانات تو باشد، که وجود مهندس بیدار و ولایت یک مدیر آگاه ،متمم تمام نعمت‏ها و ارزش‏هاى موجود در یک کارخانه است.
 این نیروها بر این مقام ولایت، در این شب قدر نازل مى‏شوند ... همانطور که قرآن در این شب نازل شده، همانطور که نعمت‏ها در این شب نازل شده‏اند و اندازه‏گیرى و تقدیر گردیده‏اند ... پس تو هم در این شب مى‏توانى طرح بریزى و براى سرمایه‏هاى خودت، برنامه بگذارى، تا در این شب براى تو همه چیز فراهم شود:
 1 - نعمت‏ها و اندازه‏ها 
2 - کتاب و راهنما
 3 - نیروهاى نازل بر مقام ولایت 
4 - طرح ریزى و تقدیر تو.
 و این است که بیدار ماندن و طرح ریختن در این شب توصیه شده و بهترین کار در این شب گفت‏وگوى علم و رسیدن به آگاهى و بینشى است که بتواند در این طرح و تصمیم کمک کار باشد. کسى که از این تقدیر و برنامه ریزى محروم مانده باشد، از سرمایه‏هایى که براى او مى‏گذارند و از فرشته‏هایى که نازل مى‏شوند بى‏بهره خواهد ماند و به خسارت خواهد رسید.
چرا قرآن در شب قدر نازل شده؟
 با این توضیح مى‏یابیم که چرا قرآن در شب قدر نازل شد. چرا کتاب راهنما و هدایت، در شب تقدیرِ سرمایه‏ها و نعمت‏ها نازل شد، هنگامى که به تو سرمایه مى‏دهند و در همان هنگام هم کتاب و دستور سرمایه گذارى تو و روش برنامه ریزى و طرح و تقدیر تو را فرستاده‏اند.
 این کتاب باید در شب قدر نازل شود. قدر خدا، که سرمایه‏ها مى‏دهد و قدر تو، که سرمایه‏ها را به کار مى‏اندازد.
چرا لیله قدر نه یوم القدر؟
 و نکته این است که لیلة القدر مى‏گویند نه یوم القدر. در دل تاریکى‏ها و در بطن حادثه‏ها است که تو باید طرح فردا را بریزى و در طلوع فجر، همراه فرشته‏هاى نازل شب قدم بردارى. اشتباه ما این است که در شبمان کارى نمى‏کنیم و در شکم گرفتارى‏ها و ظلمت‏ها، یا تسلیم تاریکى مى‏شویم و یا مرثیه خوان ظلمت. و این فاجعه را در طلوع فجر مى‏فهمیم که هیچ کارى نکرده‏ایم و هیچ طرحى نریخته‏ایم. و تا دست به کار شویم و طرحى بریزیم، هزار مانع بر سر راهمان مى‏گذارند و هزار درگیرى برایمان ایجاد مى‏کنند و تا بخواهیم حرکت کنیم به غروب رسیده‏ایم و دوباره گرفتار شب شده‏ایم.
 این است که در شب طرح مى‏ریزند و این است که شب را، قدر مى‏دانند، شب را. و این است که یک شب طرح، یک شب قدر، از هزار ماه بى‏تقدیر بهتر است.
 و ما ادریک ما لیلة القدر؛ چه مى‏دانى که این شب قدر، چیست.
 لیلة القدر خیر من الف شهر؛ یک شب از هزار ماه، از یک عمر بدون برنامه بهتر است.
فاجعه این است: کار روی مصالح به جای نقشه
 فاجعه این است که ما بیش از طرح بر روى مصالح کار مى‏کنیم و بیش از برنامه بر روى تشکیلات تأکید مى‏نماییم و در نتیجه با وجود مصالح عالى بنایى نداریم و سقفى نزده‏ایم. آنها که نقشه ندارند، کارشان در جاى خودش نمى‏نشیند و این است که باید خرابش کنند و دوباره بسازند و این است که بدون طرح، بدون قدر و اندازه‏گیرى، هر عملى به خرابکارى و کند کارى و دوباره کارى مبتلا خواهد شد.
 کسى که در شب نقشه نکشیده و روز دست به کار شده، یک عمر، هزار ماهش (83 سال) بر باد رفته و تمام کوشش‏هایش بى‏نتیجه است و یا نتیجه‏ى آن عائد نقشه دارهایى است که او را در طرح خود گذاشته‏اند؛ چون این پیداست، کسى که طرح ندارد، کسى که نقشه ندارد، مهره‏ى نقشه دارها خواهد شد.
کسی که نقشه ندارد، مهره ی نقشه دارها خواهد شد
 ما در سطح زندگى خودمان و در سطح جامعه و تاریخمان شاهد این اصل بوده‏ایم. حرکت مقدس سید جمال‏ها بهره‏اش شد تجزیه‏ى عثمانى و مشروطیت ایران و هر دو، سرش از شکم بریتانیا در آمد.
 و باز مبارزه‏ى مصدق نتیجه‏اش شد میراث خوارى آمریکا ... با دست مهره‏اى که نقشه نداشت، نقشه‏ى دشمنانى که طرحشان را از پیش ریخته بودند، عملى شد. آمریکا رقیب‏هایى داشت؛ بریتانیا، روسیه، روحانیت و ملت. با مبارزه‏ى منفى و قدرت ملى، بریتانیا کنار رفت و توده‏اى‏ها قدرت یافتند. با روحانیت توده‏اى‏ها ضربه خوردند و جاى پاى آمریکا باز شد تا سال 40 که طرح اقتصاد ارشادى و لوایح شش گانه جایگزین روحانیت شد و جلوگیر روسیه و کمونیست‏ها. پس مى‏بینى که چگونه نقشه دارها، از دشمنان خود بهره مى‏گیرند و بى‏نقشه‏ها، از دوستان خویش محروم مى‏شوند.
 مسأله همین است که تو باید در شب تاریک خفقان و فشار، طرح و نقشه‏ات را بریزى، که در این موقعیت، فرصت طرح ریزى هست و آنگاه که مهره‏هایت را تهیّه کردى و آنها را در کادر دشمن جاى دادى مى‏توانى حرکتت را شروع کنى و دشمن را از درون پوک کنى و جایش را بگیرى و مسلط شوى، در حالى که براى هر چاله‏اى از پیش منارش را تهیه کرده‏اى و براى پست‏ها، آدم‏ها را در دست دارى.
 ادامه دارد...